සියල්ලෙහි සුලමුල 10: කාලගුණය  නිතරම වෙනස් වන්නේ ඇයි? II කොටස

ප්‍රකට විද්‍යාඥ ස්ටීවන් හෝකින්ග් ලියූ කරුණු සාර සංග්‍රහයක් කොට  2016 දී පළ කළ  ‘සියල්ලෙහි ම(පාහේ) සම්භවය’ (The Origin of (Almost) Every Thing) නමැති අළුත් ම කෘතිය ඇසුරෙන් ලිපි මාලවක්  තතු මේ වසරේ සිට ගෙන එනු ලැබේ.  සියලු දේවලම සූල මුල, වගතුග දැනගැනීමේ කුතුහලයක්, නොතිත් ආශාවක් අප සැම තුළ සහජයෙන්ම ඇත. බොහෝ විට එය සංසිඳවීමී හැකියාව ඇත්තේ විද්‍යාවටය. විටක අප මවිතයට පත් කරමින්, විටක ප්‍රමෝදයට පත්කරමින් විද්‍යාව ඒ කාර්යය ඉටු කරණුයේ සැමවිටම  ඥානයේ ආනන්දය වඩවමිනි. සෑම සෙනසුරාදාවකම නොවරදවා කියවන්න — විද්‍යා සාර සංග්‍රහය ‘සියල්ලෙහි සුලමුල’.

කාලගුණය  නිතරම වෙනස් වන්නේ ඇයි? II කොටස

කඳු වැටි වෙත එල්ලවන සුළං ඒවායේ වැදී උඩට තෙරපෙන බව අපි ඊයේ ලිපියේ සඳහන් කළාට එසේ උඩට එසවන සුළං වලට සිදුවන්නේ කුමක්දැයි කීවේ නැහැනේ? අද ඒ ගැන සොයා බලමු.

වාතය ඉහළ නගිද්දී එය සීතල වනවා මෙන්ම ප්‍රසාරණයද වෙනවා. එතකොට,  කිසියම් මොහොතකදී එය ජලවාෂ්පවලට වායු ස්වරූපයෙන් තවදුරටත් සිටිමට නොහැකි අයුරින් සීතල වීම (වුවමනාවට වඩා) වැඩිවෙනවා. වාතය මෙකී තුෂාර අංක උෂ්ණත්වයට පැමිණි විට ජලය ඝනීභවනයවීම ඇරඹී පිටතට එන්නේ කුඩා බිංදු පොකුරු සාදමිනුයි. ඒ  බිංදු පොකුරු  තමයි වලාකුළු. මේ බිංදු ප්‍රමාණවත් තරම් විශාල වුවහොත් ඒවා අහසේ සිට වර්ෂාව, ශීතකර වර්ෂාව (sleet) හිම හෝ හිමවැහිකැට(hailstones)  හැටියට පතිතවෙයි.

මේ සියල්ල සිදුවන්නේ පරිවර්තීය ගෝලය(troposphere) ලෙස හැඳින්වෙන වායුගෝලයේම පහළම කිලෝමීටර 7 සිට 20 දක්වා කොටසෙහිය. මේ උන්නතාංශයෙන් උඩ දි වාතය යළි උණුසුම්වෙන්න පටන් ගත්තේ ඕසෝන් ස්තරය මගින් පාරජම්බුල ආලෝකය අවශෝෂණය කිරීමේ හේතුවෙනි. මෙය තමයි අපරිවර්තී (stratosphere) ගෝලයේ පහළතම ඉම. ඔන්න ඉතින් ඔහොම තමයි ඕවා සිදුවෙන්නේ. සුවදායක සන්සුන් දිනවල සිට දරුණු කුණාටු දක්වා අප අත්දකින කාලගුණික සිදුවීම් සියල්ලම පැහැදිලි කිරීම සඳහා මේ සාධක ප්‍රමාණවත්.

අකුණු, විදුලිය කෙටීම්, තිරශ්චිකා

මේ සියල්ල අතුරෙන් වඩාත් ප්‍රචණ්ඩකාරීවන්නේ,  අකුණු කුණාටුය. සූර්යයාගේ තාපය ප්‍රමාණවත්ව ප්‍රබලව ඇත්නම් තර්මල් (thermals) යනුවෙන් හැඳින්වෙන උණුසුම් සුළං ධාරා මගින් මල් ගෝවා හැඩ ගත් කැටි වැහි වලාකුළු (cumulus clouds) නිර්මාණය කෙරේ. ඒවාට පරිවර්තී ගෝලයේ ඉහළටම යා හැකිය. ඉහළ ව්‍යාප්ත ප්‍රෙද්ශවල දැඩි ශීත උෂ්ණත්ව අයිස් ස්ඵටික නිර්මාණය කරයි. තවද ඒවා අතර ඝට්ටන මගින් ,විදුලිය ආරෝපණයක් වියෝජනය කෙරේ හෙවත්  වෙන් කෙරේ. වියෝජනය තීරණාත්මක මට්ටමකට පැමිණි කල, ආරෝපණයෙන් නැවත එක්වන්නේ අකුණු සැරයක් ලෙසිනි. වලාකුළ දැන් ඔන්න අකුණු කුණාටුවකි. ඒ වුණාට අකුණු කෙටීමේ හේතුව නම් තවමත් පැහැදිලි නැහැ.

කැටි වැහි වලාකුළු

ලෝකයේ තදම වැසි ඇතිවන්නේ අකුණු කුණාටු මගිනි. ඉතින් සුළං තත්ත්වයන් හොඳට තිබේ නම් (හොඳට කීවාට ඒ දෙස බලන ආකාරය අනුව නරකට තිබේ නම් කියල කියන්නත් පුළුවන් තමයි.) අකුණු කුණාටු ස්වභාවධර්මයේ වඩාත් ප්‍රචණ්ඩ සුළං කුණාටුව වන ටෝනාඩෝවට මග පාදයි. 1999 මැයි මාසයේ .ඔක්ලහෝමා හී හටගත් ටෝනාඩෝවක දී රේඩාර මගින් පැයට කිලෝමීටර 486 ක සුළං වේගයක් සටහන් කෙරුණා. එය මෙතෙක් වාර්තා වී  (සටහන් වී) ඇති වේගවත්ම සුළං වේගයයි.

ටයිෆූන්(සමක කලාපීය සුළි සුළඟ) සහ සැඩ කුණාටු (hurricanes) ඇතුළුව නිවර්තන වාසුළි යනු තවත් අතිශය දරුණු කාලගුණ පද්ධතියක්. ටෝනාඩෝවලට වඩා ප්‍රබලත්වයෙන් අඩු වුවත් ඒවා ද සුළු පටු නොවේ. හරහට කිලෝමීටර 2000ක් දක්වා විශාලය. එමෙන්ම මීටර් 10 කට වැඩි කුණාටු සැඩ රළ ජනනය කරන අතර දිනකට මීටරයකට වැඩිය වර්ෂාව ඇද හෙළයි. සෙල්සියස් අංශක 27 ඉක්මවන මුහුදු මතුපිට උෂ්ණත්වයක් ඇති සාගරයේ ස්ථානවල නිවර්තන වාසුළි හටගන්නේ විශාල ප්‍රමාණයක වාෂ්පීකරණයක් ඇති කරමිනි. මෙම ජලවාෂ්ප ඝනීභූත වූ විට ගුප්ත තාප මුදා හැරීමෙන් නිවර්තන වාසුළි හට ගනී. සුළඟ සහ කොරියෝලිස් බලවේගයන්ගේ එකතුවෙන් කුණාටුවට භ්‍රමණය වීමට පටන් ගතහොත් එහි ප්‍රතිඵලය වනුයේ මේ මිහිපිට වඩාත්ම විනාශකාරී කාලගුණ පද්ධතියයි.

විද්‍යා ලෝකයේ කීර්ති නාමයක් දිනා සිටින New Scientist ප්‍රකාශනයක් ලෙස 2016 වර්ෂයේ පළ කළ ‘The origin of (Almost) Everything’ ග්‍රන්ථයේ  WHY IS THE WEATHER ALWAYS CHANGING? පරිච්ඡේදය ආශ්‍රයෙනි.