ජෛව ස්කන්ධය, ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය සහ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අමුද්‍රව්‍ය රසායනික කර්මාන්තයේ විමෝචනය කපා හැරීමට යතුරයි.

නූතන සමාජය විසින් ඉල්ලා සිටිනු ලබන අත්‍යවශ්‍ය එදිනෙදා රසායනික ද්‍රව්‍ය නිපදවීමට අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය ප්‍රභවයන් සඳහා රසායනික ද්‍රව්‍ය කර්මාන්තය නිර්ෆොසිලකරණය කිරීමට දරන ප්‍රයත්නයන් ජෛව ස්කන්ධ, ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය සහ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මත රඳා පවතී.

එක්සත් රාජධානියේ ජාතික විද්‍යා ඇකඩමිය වන රාජකීය සංගමය විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද නව වාර්තාවක නිගමනය එයයි. පොසිල මත පදනම් වූ අමුද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වන්නට ප්‍රයත්න දරණ බව පෙණී යන මේ ක්ෂේත්‍රය මුහුණ දෙන ප්‍රධාන අභියෝග වාර්තාවෙන් සංක්ෂිප්තව විස්තර කෙරේ. වාර්තාවේ අරමුණ වන්නේ රසායනික ද්‍රව්‍ය කර්මාන්ත අංශයේ පාරිසරික පියසටහන අඩු කිරීම සඳහා අනාගත විකල්ප පිළිබඳව ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් දැනුවත් කිරීමයි.

මානව දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් සීමා කිරීමට ලෝකය උත්සාහ දරමින් සිටිනා  බැවින් කර්මාන්තයේ ෆොසිල ව්‍යුත්පන්න අමුද්‍රව්‍ය මත යැපීම අඩු කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. පෘථිවියේ කාබන් විමෝචනයෙන් 6% ක් පමණ රසායනික කර්මාන්තයට සම්බන්ධ වේ. මෙයින් විශාල ප්‍රමාණයක් එම අංශය විශ්වාසය තබා තිබෙන දැවැන්ත බලශක්ති ප්‍රමාණය සැපයීම සඳහා පොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීමෙන් මුදා හරින සෘජු විමෝචන වේ. කර්මාන්තයේ විමෝචනයෙන් අවම වශයෙන් තුනෙන් එකක් වත් සම්බන්ධවෙන්නේ එහි අමුද්‍රව්‍යවලින් 90% ක් පමණ තෙල්, ස්වාභාවික වායු සහ ගල් අඟුරු වලින් ලබා ගන්නේය යන්න සමගය.

එහෙත් සමාජය ඉන්ධන සහ ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍යවල සිට පාරිභෝගික භාණ්ඩ සහ ඖෂධ දක්වා සෑම දෙයක්ම, රසායනික කර්මාන්තය නිෂ්පාදනය කරන නිෂ්පාදන මත රඳා පවතින බැවින් මෙම විමෝචනය කපා හැරීමට සරල ක්‍රමයක් නොමැත. ඒ වෙනුවට, නව වාර්තාවේ විද්‍යාඥයින් සටහන් කරන්නේ, එම අංශයට එහි ක්‍රියාවලීන් සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමටත්, අප සියල්ලන්ම රඳා පවතින රසායනික ද්‍රව්‍ය සෑදීම සඳහා විවිධ අමු ද්‍රව්‍ය භාවිතා කිරීමට ක්‍රම සොයා ගැනීමටත් අවශ්‍ය වනු ඇති බවයි.

රසායනික කර්මාන්තයට එහි බලශක්ති භාවිතය හා සම්බන්ධ කාබන් විමෝචනය අඩු කිරීම පමණක් නොව, ෆොසිල ඉන්ධන වලින් පමණක්ම ලැබෙන ආහාර ද්‍රව්‍ය ද අඩු කළ යුතුය. Source: © Puttapon/Getty Images

කර්මාන්තයේ දිශානතිය වෙනස් විය යුතුය

තිරසාරබව කෙරෙහි මෙම කර්මාන්තයේ කැපවීම් සම්පූර්ණයෙන් සපුරාලීම සඳහා එම පොසිල අමුද්‍රව්‍ය විද්‍යුත්කරණය කිරීම සහ ඒවායින් ඈත් වීම යන දෙකම සිදු විය යුතුය – මෙය ගෝලීය වශයෙන් සිදු විය යුතු බව වාර්තාව සකස් කළ ක්‍රියාකාරී කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකු වූ එක්සත් රාජධානියේ ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලයේ අකාබනික රසායනවිද්‍යාඥ  Charlotte Williams පවසයි.

‘මේ මොහොතේ අප සතුව ඇති ප්‍රධාන ධාවක ප්‍රභවයන් වන තෙල් සහ ස්වාභාවික වායු  වෙනුවට, ද්‍රව්‍ය පරාසයක්ම තිබෙනු ඇත,’ ක්‍රියාකාරී කණ්ඩායමේ මුලසුන දැරු, කාඩිෆ් විශ්ව විද්‍යාලයේ Graham Hutchings වැඩිදුරටත් පවසයි.

මෙම ද්‍රව්‍ය පරාසයට ජෛව ස්කන්ධ, ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය සහ කර්මාන්තය මගින් මෙන්ම හසුකර ගනු ලබන කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ඇතුළත් විය හැකිය. කෙසේවෙතත්, මෙම විකල්පයන් සියල්ලම ඒවායේම සංකූලතා ගෙන එයි.

නවීන ජීවිතය සමඟ අප ඇසුරු කරන ද්රව්ය විශාල ප්රමාණයක් රසායනික කර්මාන්තය මගින් සැපයෙ. මූලාශ්රය: © Royal Society

ද්‍රව්‍ය නැවත භාවිතා කළ හැකි සරල සංයෝග ලෙසට බිඳ දැමීමට අවශ්‍ය රසායන විද්‍යාව සම්බන්ධයෙන් ජෛව ස්කන්ධය මෙන්ම ප්ලාස්ටික් ද දුෂ්කරතා ඇති කරයි. ‘එය සිදු කිරීමේදී බොහෝ තාක්ෂණික අභියෝග පවතින අතර ඒවා බහුඅවයවයේ රසායනය මත රඳා පවතී. විශේෂයෙන් හයිඩ්‍රොකාබන් පොලිමර් – පොලිතීන්, පොලිප්‍රොපිලීන් සඳහා ඒ වෙනුවට විශාල ශක්ති ආදානයක් සාමාන්‍යයෙන් අවශ්‍ය වේ,’ Williams පවසයි, ‘එබැවින් එම විසංයෝජන රසායන විද්‍යාව නැවත හැසිරවීමට ඔබට ඉඩ සලසන විවිධ රසායන විද්‍යාව ගැන සිතීමට විකල්ප කිහිපයක් තිබේ – එය ජෛව ස්කන්ධයට වෙනස් අමුද්‍රව්‍යයක් වන නමුත් ඒ හා සමාන තාක්ෂණික අභියෝගයකි.’

කාර්මික ක්‍රියාවලීන්ගෙන් හෝ කෙළින්ම වාතයෙන් හසු කරගත් කාබන් ඩයොක්සයිඩ් භාවිතය ද අභියෝග ගෙන එයි. ඒ, එම කාබන් ඩයොක්සයිඩ් ප්‍රයෝජනවත් ද්‍රව්‍ය බවට පරිවර්තනය කිරීමට අවශ්‍ය සම්පත්වලට අදාලවය.  ‘CO2 මත ඔක්සීහරණ රසායන විද්‍යාව සිදු කළ හැකි ක්‍රම ගැන සිතීම ඉතා ක්‍රියාකාරී ප්‍රදේශයක් වන අතර එය ඉතා වැදගත් තාක්‍ෂණික අභියෝගයක් වන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් බලශක්තිය සහ හයිඩ්‍රජන් ඉල්ලුම ඇතුළත් වේ – ඒවා අනෙකුත් අංශවලට මෙන්ම රසායනික කර්මාන්තයට ද අවශ්‍ය වේ, එබැවින් එහි තුලනයක් ඇත,” Williams සටහන් කරයි.

සම්පත් සඳහා තරඟය

රසායනික කර්මාන්තය ශුද්ධ ශූන්‍ය විමෝචනය කරා ළඟා වීමට නම්, නව අමුද්‍රවය භාවිතය හා සම්බන්ධ තාක්ෂණික අභියෝගවලින් ඔබ්බට යමින් ‘පුනර්ජනනීය බලශක්තිය සහ පරිසර හිතකාමී හයිඩ්‍රජන් විපුල ලෙස ප්‍රචලිත කිරීම අවශ්‍ය වන බව’ වාර්තාවේ කතුවරු පෙන්වා දෙති. කෙසේවෙතත්, (රසායනික) කර්මානතය නිර්ෆොසිලකරණය කිරීමට ගන්නා උත්සාහයන් වලදී පෙර කී සම්පත් මෙන්ම අමුද්‍රවය පවා කෙරෙහි  ඇතිවන තරඟය සැලකිය යුතු අභියෝගයක් වනු ඇත. රසායනික කර්මාන්තය ශුද්ධ ශූන්‍ය විමෝචනය කරා  පරිවර්තනය සුමටව සිදුකිරීමේ දී, ආණ්ඩු අතරේ දිගු කාලීන අන්තර්ජාතික ප්‍රතිපත්ති සම්බන්ධය උපකාරී විය හැකි බව පෙන්වා දෙන වාර්තාව ‘ (අවශ්‍ය) මැදිහත් වීම්වලින් තොර වුවහොත් විකල්ප අමුද්‍රව්‍ය කරා සංක්‍රමණය් සඳහා දශක ගණන් කාලය ගත වනු ඇත’යි අනතුරු හඟවයි.

පිරිවැය තවත් වැදගත් සාධකයක් වනු ඇත. මෙම සතියේ, Nature සඟරාවේ ලියන රසායන විද්‍යාඥයින්, තනි බොරතෙල් පිරිපහදුවක් කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කිරීමට අවශ්‍ය දේ පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විශ්ලේෂණයක් සැපයූ අතර, පිරිවැය යුරෝ බිලියන 14-23 (පවුම් බිලියන 12-20) අතර වේ. 2050 වන විට ලෝකයේ පිරිපහදු 615 ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමේ මුළු පිරිවැයට ඉදිරි සියවසේ කාර්තුව සඳහා සෑම වසරකම යුරෝ බිලියන 320-520 ආයෝජන අවශ්‍ය වේ.

පිරිවැය තවත් වැදගත් සාධකයක් වනු ඇත. මෑතක ණ‍ටුරෙ සඟරාවට ලිපියක් ලියන රසායන විද්‍යාඥයින්, තනි බොරතෙල් පිරිපහදුවක් කාබන්ඩයොක්සයිඩ් කිරීමට අවශ්‍ය දේ පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විශ්ලේෂණයක් සපයා ඇති අතර, පිරිවැය යුරෝ බිලියන 14-23 (පවුම් බිලියන 12-20) අතර වේ යයි ඔවුන් ගණන් බලා ඇත.. 2050 වන විට ලෝකයේ පිරිපහදු 615 ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමේ මුළු පිරිවැය පිරවෛඉමට ඉදිරි සියවස් හතරෙන් එකක් සඳහා සෑම වසරකම යුරෝ බිලියන 320-520 ආයෝජන අවශ්‍ය වේ.

Hutchings දක්වන් අන්දමට, රසායනික කර්මාන්තයේ නිර්ෆොසිලීකරණය සඳහා වැය වන පිරිවැය ඉහළ වටිනාකමකින් යුත් රසායනික ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනයෙන් ආරම්භ වන ක්‍රමාක්‍රමයෙන් සිදුවන ක්‍රියාවලියක් වනු ඇත. ‘මොකද වෙන්නේ කියලා කියනවා නම්, මම හිතන්නේ, මෙම ක්‍රියාවලීන්හි ස්වාභාවික වර්ධනයක් ඇති වන අතර එය ඉහළ වටිනාකමකින් යුත් ද්‍රව්‍ය වලින් ආරම්භ වේවි – සුවඳ විලවුන් සහ පෘෂ්ඨීය සක්‍රියාකාරක, සහ එවැනි දේ නිපදවීමේ දී, කුඩා සමාගම් මෙම සම්පත් භාවිතා කිරීමට පටන් ගනීවි’ ඔහු පවසයි, ‘’මගේ මනසේ මැවෙන අන්දමට, එය විශේෂ රසායනික ද්‍රව්‍ය [පළමුව] වන අතර පසුව එය අවසානයේ භාණ්ඩ රසායන ද්‍රව්‍ය වෙතට යොමුවෙනු ඇත, මන්ද දවස අවසානයේදී දේවල් මිල මත තීරනය වන බැවිනි.”

රසායනික කර්මාන්තය මුහුණ දෙන සමහර තාක්ෂණික අභියෝග ආමන්ත්‍රණය කිරීම ආරම්භ කිරීමේ උත්සාහයක් ලෙස, |Williams| එක්සත් රාජධානියේ නව තිරසාර රසායනික ද්‍රව්‍ය සහ ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදන මධ්‍යස්ථානයක් වන Schema ලෙස හඳුන්වන අතර එය ලබන සතියේ දියත් කිරීමට නියමිතය. මෙම කේන්ද්‍රය එක්සත් රාජධානියේ සහ ජාත්‍යන්තර පර්යේෂණ ආයතනවල පර්යේෂකයන් මෙන්ම කර්මාන්ත සැපයුම් දාමයන් හරහා වැඩ කරන සමාගම් 25 ක් එක් කරයි. ‘අපි විශේෂයෙන් [වාර්තාවේ] දක්වා ඇති අමුද්‍රව්‍ය, පුනර්ජනනීය බලයෙන්, බහු අවයවක හරහා ගෙන යාමේ දී Schema වෙත අවධානය යොමු කරමු – එබැවින් නිෂ්පාදන අවසන් කිරීම දක්වාම යනවා,’ ඇය සඳහන් කරයි. ‘ඒ වගේම අපි ඔවුන්ට පොදු ද්‍රව්‍ය විද්‍යා ගැටලුවක් හෝ අවශ්‍යතාවයක් තිබෙන අංශ ගණනාවක අවසාන පරිශීලකයන් සමඟ වැඩ කරනවා.’

Chemistry World (Royal Society of Chemistry) of 13th May, 2024 හී පළවන Biomass, plastic waste and carbon dioxide feedstocks key to cutting chemical industry’s emissions යන ලිපිය ඇසුරෙනි