අඟහරු ග්රහලෝකයට යැවූ නාසා ආයතනයේ කියුරියෝසිටි රෝවරය, අඟහරු හෙවත් රතු ග්රහලෝකය මත මෙතෙක් සොයාගත් විශාලතම කාබනික (කාබන් අඩංගු) අණු අනාවරණය කරගෙන ඇත. මෙම සොයාගැනීම, අඟහරු මත අතීත ජීවයේ සාක්ෂි සෙවීමේ මෙහෙයුමේ වඩාත්ම වැදගත් සොයාගැනීම්වලින් එකකි. මෙයට හේතුව, අවම වශයෙන් පෘථිවියේදී, ජීවය බිහිවීම සඳහා සාපේක්ෂව සංකීර්ණ, දිගු දාම සහිත කාබන් අණු සම්බන්ධ වීමයි. මෙම අණු, ජීව විද්යාත්මක සෛල වටා ඇති පටල වැනි දේවල අඩංගු වන මේද අම්ලවල (fatty acids) කොටස් විය හැකිය.
විද්යාඥයින් සිතන්නේ අඟහරු මත යම් දිනෙක ජීවය ආරම්භ වූවා නම්, එය බොහෝ විට ක්ෂුද්රජීවී ස්වභාවයක් ගන්නට ඇති බවයි. ක්ෂුද්රජීවීන් ඉතා කුඩා බැවින්, අඟහරු මත සොයාගතහැකි ජීවය පිළිබඳ ඕනෑම විභව සාක්ෂියක් ගැන නිශ්චිතවම පැවසීම අපහසුය. එවැනි සාක්ෂි තහවුරු කිරීමට රෝවරයක සවි කිරීමට නොහැකි තරම් විශාල, වඩාත් බලවත් විද්යා උපකරණ අවශ්යය වේ.
කියුරියෝසිටි විසින් සොයාගත් කාබනික අණු, හයිඩ්රජන් සහ ඔක්සිජන් වැනි අනෙකුත් මූලද්රව්ය සමඟ බන්ධනය වූ දිගු දාම ලෙස සම්බන්ධ වූ කාබන් පරමාණු වලින් සමන්විත වේ. ඒවා වසර බිලියන 3.7ක් පැරණි ‘කම්බර්ලන්ඩ්’ (Cumberland) ලෙස නම් කරන ලද පාෂාණයකින් පැමිණි අතර, එය අඟහරුගේ ගේල් ආවාටයේ (Gale Crater) වියළී ගිය විල් පතුලක් යැයි සැලකෙන ස්ථානයකදී රෝවරයට හමු විය. මෙම සොයාගැනීම සිදු කිරීම සඳහා විද්යාඥයින් නාසා රෝවරයේ ඇති අඟහරු මත නියැදි විශ්ලේෂණය (Sample Analysis at Mars – Sam) කිරීමේ උපකරණය භාවිතා කළහ.
විද්යාඥයින් සැබවින්ම සොයමින් සිටියේ ඇමයිනෝ අම්ල (amino acids) සඳහා සාක්ෂි වන අතර, ඒවා ප්රෝටීනවල තැනුම් ඒකක වන බැවින් අප දන්නා ජීවයේ ප්රධාන සංරචක වේ. නමුත් මෙම අනපේක්ෂිත සොයාගැනීමද ඒ හා සමානවම උද්වේගකරය. මෙම පර්යේෂණය Proceedings of the National Academies of Science සඟරාවේ පළ කර ඇත.
සොයාගත් අණු අතර කාබන් පරමාණු 10ක් සහ හයිඩ්රජන් පරමාණු 22ක් සහිත ඩෙකේන් (decane) සහ කාබන් 12ක් සහ හයිඩ්රජන් 26ක් සහිත ඩොඩෙකේන් (dodecane) ද විය. මේවා හයිඩ්රොකාබන (hydrocarbons) ලෙස හඳුන්වන රසායනික සංයෝග ගණයට අයත් ඇල්කේන (alkanes) ලෙස හැඳින්වේ.
අඟහරු මත ජීවය සෙවීමේ ක්රියාවලියේ මෙය ඉතා උද්වේගකර කාල පරිච්ඡේදයකි. මේ වසරේ මාර්තු මාසයේදී, විද්යාඥයින් පර්සවරන්ස් (Perseverance) රෝවරය විසින් අඟහරුගේ වෙනත් ස්ථානයකින් ලබාගත් වෙනත් පාෂාණ නියැදියක විශේෂ ලක්ෂණ පිළිබඳ සාක්ෂි ඉදිරිපත් කළේය. “දිවි ලප” (leopard spots) සහ “පොපි ඇට” (poppy seeds) ලෙස නම් කර ඇති මෙම ලක්ෂණ, අතීතයේ ක්ෂුද්රජීවී ක්රියාකාරීත්වය නිසා හෝ වෙනත් හේතුවක් නිසා ඇතිවන්නට ඇත. මෙම සොයාගැනීම් එක්සත් ජනපද සමුළුවකදී ඉදිරිපත් කරන ලද අතර තවමත් සම සමාලෝචනය කරන ලද සඟරාවක ප්රකාශයට පත් කර නොමැත.
නාසා සහ යුරෝපීය අභ්යවකාශ ඒජන්සිය අතර සහයෝගීතාවයක් වන අඟහරු නියැදි නැවත ගෙන්වා ගැනීමේ (Mars Sample Return) මෙහෙයුම, පර්සවරන්ස් විසින් එකතු කර ගබඩා කර ඇති පාෂාණ නියැදි පෘථිවියට ගෙනැවිත් රසායනාගාරවල අධ්යයනය කිරීමට බලාපොරොත්තුවක් ලබා දෙයි. පෘථිවියේ ඇති බලවත් උපකරණ මගින්, අඟහරු මත අතීත ජීවය පිළිබඳ පැහැදිලි සාක්ෂි තිබේද නැද්ද යන්න අවසාන වශයෙන් තහවුරු කරගත හැකිවනු ඇත. කෙසේ වෙතත්, 2023 දී ස්වාධීන සමාලෝචන මණ්ඩලයක් Mars Sample Return මෙහෙයුමේ අයවැය වැඩිවීම විවේචනය කළේය. මෙය එම මෙහෙයුම සිදු කළ හැකි ආකාරය පිළිබඳව නැවත සිතා බැලීමට අදාළ ආයතන පොළඹවන ලදී. ඔවුන් දැනට සංශෝධිත විකල්ප දෙකක් අධ්යයනය කරමින් සිටී.
ජීවයේ සලකුණු ද?
කම්බර්ලන්ඩ් පාෂාණය හමුවූයේ ගේල් ආවාටයේ යෙලෝනයිෆ් බොක්ක (Yellowknife Bay) නම් ප්රදේශයෙනි. මෙම ප්රදේශය, විලක පතුලේ අවසාදිත (sediment) තැන්පත් වීමෙන් සෑදෙන පාෂාණ සැකැස්මකට බොහෝ සෙයින් සමාන ලක්ෂණ පෙන්වයි. කියුරියෝසිටි රෝවරයේ එක් විද්යාත්මක ඉලක්කයක් වන්නේ අඟහරු මත අතීත තත්ත්වයන් ජීවය වර්ධනය වීමට සුදුසු වූයේද යන්න පරීක්ෂා කිරීමයි. එබැවින්, පුරාණ විල් පතුලක් යනු ඒවා සෙවීමට කදිම ස්ථානයකි.
පර්යේෂකයින් සිතන්නේ මෙම ඇල්කේන අණු, කලක් වඩාත් සංකීර්ණ මේද අම්ල අණුවල කොටස් වන්නට ඇති බවයි. පෘථිවියේදී, මේද අම්ල යනු මේද සහ තෙල්වල සංඝටකයකි. උදාහරණයක් ලෙස, සෛල පටල සෑදීමට උපකාරී වන ජීව විද්යාත්මක ක්රියාවලීන් හරහා ඒවා නිපදවනු ලැබේ. මෙම පාෂාණ නියැදියේ මේද අම්ල ඇති බවට වූ යෝජනාව වසර කිහිපයක සිට පැවතුනද, නව පර්යේෂණ පත්රිකාව ඒ පිළිබඳ සම්පූර්ණ සාක්ෂි විස්තර කරයි.
මේද අම්ල යනු එක් කෙළවරක කාබොක්සිල් කාණ්ඩයක් (COOH) සහ අනෙක් කෙළවරේ මෙතිල් කාණ්ඩයක් (CH3) සහිත, කාබන් සහ හයිඩ්රජන් පරමාණු දාමයක් සාදන දිගු, රේඛීය හයිඩ්රොකාබන් අණු වේ.
මේද අණුවක් ප්රධාන සංරචක දෙකකින් සමන්විත වේ: ග්ලිසරෝල් සහ මේද අම්ල. ග්ලිසරෝල් යනු කාබන් පරමාණු තුනක්, හයිඩ්රජන් පහක් සහ හයිඩ්රොක්සිල් (රසායනිකව බන්ධනය වූ ඔක්සිජන් සහ හයිඩ්රජන්, OH) කාණ්ඩ තුනක් සහිත මධ්යසාර අණුවකි. මේද අම්ලවල කාබන් පරමාණු 4-36 දක්වා තිබිය හැකි නමුත්, බොහෝමයක ඇත්තේ 12-18 අතර ප්රමාණයකි. කම්බර්ලන්ඩ් පාෂාණයේ හමු වූ දිගම කාබන් දාම පරමාණු 12ක් දිගය.
කම්බර්ලන්ඩ් නියැදිය Sam උපකරණය මගින් විවිධ පර්යේෂණාත්මක ක්රම භාවිතා කරමින් බොහෝ වාරයක් විශ්ලේෂණය කර ඇති අතර, මැටි ඛනිජ පිළිබඳ සාක්ෂි මෙන්ම, 2015 දී අඟහරු මත සොයාගත් පළමු (කුඩා සහ සරල) කාබනික අණු පිළිබඳ සාක්ෂිද පෙන්වා ඇත. ගේල් ආවාටයේ අවසාදිත පාෂාණවල තිබී හමුවූ ක්ලෝරිනීකෘත සහ සල්ෆර් අඩංගු කාබනික සංයෝග කාණ්ඩ කිහිපයක් මේවාට ඇතුළත් වූ අතර, ඒවායේ රසායනික ව්යුහවල කාබන් පරමාණු හයක් දක්වා පැවතුනි. මෙම නව සොයාගැනීම මගින් අඟහරු මත තනි අණුවක තිබී හමු වූ කාබන් පරමාණු සංඛ්යාව දෙගුණ කරයි.
මෙම ඇල්කේන අණු අඟහරු මත ජෛව සලකුණු (biosignatures) සෙවීමේදී වැදගත් වුවද, ඒවා සැබවින්ම සෑදුණු ආකාරය අපැහැදිලිය. ඒවා මේද අම්ල හෝ ජීවය සම්බන්ධ නොවන භූ විද්යාත්මක හෝ වෙනත් රසායනික යාන්ත්රණ හරහාද ව්යුත්පන්න විය හැකිය. මේවා අජීවී මූලාශ්ර (abiotic sources) ලෙස හැඳින්වේ. කෙසේ වෙතත්, වසර මිලියන ගණනක් කටුක පරිසරයකට නිරාවරණය වූ නියැදිවල ඒවා අදටත් නොවෙනස්ව පැවතීම, පුරාණ ජීවයේ සාක්ෂි අදටත් හඳුනාගත හැකි වනු ඇතැයි තාරකා ජීව විද්යාඥයින්ට (පෘථිවයෙන් එපිට ජීවයේ පැවැත්ම අධ්යයනය කරන විද්යාඥයින්) බලාපොරොත්තුවක් ලබා දෙයි.
මෙම නියැදියේ මීටත් වඩා දිගු දාම සහිත කාබනික අණු අඩංගු විය හැකිය. භූ විද්යාත්මක ක්රියාවලීන්ට වඩා, ජීවය පිළිබඳ ඉඟි සපයන වඩාත් සංකීර්ණ අණු ද එහි අඩංගු විය හැකිය. සෑම් උපකරණයට ඒවා හඳුනා ගැනීමට නොහැකි වීම කණගාටුවට කරුණකි. එබැවින් මීළඟ පියවර වන්නේ අඟහරු පාෂාණ සහ පස පෘථිවියේ ඇති වඩාත් දියුණු රසායනාගාර වෙත ගෙන්වා ගැනීමයි. පර්සවරන්ස් අඟහරු රෝවරය විසින් දැනටමත් එකතු කර ඇති නියැදි සමඟ Mars Sample Return මෙහෙයුමෙන් මෙය සිදු කරනු ඇත. දැන් අවශ්යව ඇත්තේ ඒ සඳහා වන අරමුදල් පමණි.
කර්තෘ: මධ්යම ලැන්කෂයර් විශ්වවිද්යාලයේ තාරකා භෞතික විද්යාව පිළිබඳ මහාචාර්ය ඩෙරෙක් වෝඩ්-තොම්සන් සහ මධ්යම ලැන්කෂයර් විශ්වවිද්යාලයේ තාරකා විද්යාව පිළිබඳ ජ්යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය මෙගන් ආගෝ. මෙම ලිපිය Creative Commons බලපත්රයක් යටතේ The Conversation වෙතින් නැවත ප්රකාශයට පත් කරන ලද්දකි. මුල් ලිපිය කියවන්න.
තතු 
ප්රතිචාරයක් ලබාදෙන්න